Racibórz - stolica Górnego Śląska
Historia Raciborza
Średniowiecze
Gród raciborski istniał co najmniej już od XI w.. Bronił przeprawy rzecznej przed Odrę na szlaku
handlowym prowadzącym przez Bramę Morawską do Polski. Racibórz leżał na skrzyżowaniu wielu szlaków
handlowych, m.in. z Czech i Moraw do Krakowa, na Ruś i na Śląsk. Według staropolskich podań był
stolicą Kwadów, a w kronice Galla Anonima znajduje się informacja o zdobyciu w 1108 r. raciborskiego
grodu przez rycerzy Bolesława Krzywoustego. W dalszych przekazach Racibórz wymienia się jako gród
kasztelański, a od 1172 r. staję się stolicą księstwa z Mieszkiem I Plątonogim na tronie.
Dwukrotnie w 1241 r. silny raciborski gród warowny stawiał opór Mongołom.
Prawa miejskie Racibórz otrzymał w pierwszej ćwierci XIII w. (ok. 1217 r., kiedy gród został zlokalizowany na prawach flamandzkich). W dniu 17 czerwca 1299 Przemysław (książę raciborski) nadał Raciborzowi prawa miejskie według prawa magdeburskiego, na podstawie których miasto przejęło od księcia wiele jego uprawnień.
XIII wiek był czasem prężnego rozwoju Raciborza, w książęcej mennicy bito pierwszą monetę z polskim napisem "Milost", a w klasztorze dominikanów Wincenty z Kielczy, autor hymnu o św. Stanisławie "Gaude Mater Polonia", zapisał w kronice pierwsze polskie zdanie – "Gorze szą nam stało". Dogodne położenie wpływało na szybki rozwój miasta i tak powstawały wielkie składy soli, odbywały się największe na Śląsku targi zboża oraz rozwinięte było rzemiosło, zwłaszcza tkactwo i sukiennictwo.
W XIV w. Racibórz był jednym z najludniejszych miast na Śląsku.
Wraz z rokiem 1336 skończyło się władanie Piastów, a miasto zostało przejęte przez opawskich Przemyślidów. Za ich panowania zwiększyły się kompetencje rady miejskiej, która dostała prawo wyboru burmistrza, sprawującego władzę wykonawczą w mieście.
Prawa miejskie Racibórz otrzymał w pierwszej ćwierci XIII w. (ok. 1217 r., kiedy gród został zlokalizowany na prawach flamandzkich). W dniu 17 czerwca 1299 Przemysław (książę raciborski) nadał Raciborzowi prawa miejskie według prawa magdeburskiego, na podstawie których miasto przejęło od księcia wiele jego uprawnień.
XIII wiek był czasem prężnego rozwoju Raciborza, w książęcej mennicy bito pierwszą monetę z polskim napisem "Milost", a w klasztorze dominikanów Wincenty z Kielczy, autor hymnu o św. Stanisławie "Gaude Mater Polonia", zapisał w kronice pierwsze polskie zdanie – "Gorze szą nam stało". Dogodne położenie wpływało na szybki rozwój miasta i tak powstawały wielkie składy soli, odbywały się największe na Śląsku targi zboża oraz rozwinięte było rzemiosło, zwłaszcza tkactwo i sukiennictwo.
W XIV w. Racibórz był jednym z najludniejszych miast na Śląsku.
Wraz z rokiem 1336 skończyło się władanie Piastów, a miasto zostało przejęte przez opawskich Przemyślidów. Za ich panowania zwiększyły się kompetencje rady miejskiej, która dostała prawo wyboru burmistrza, sprawującego władzę wykonawczą w mieście.
Brakteat Milost
Zdjęcie: Wirtualne Muzeum Racibórz
Nowożytność
W 1521 r. zmarł Walentyn Przemyślida, który nie pozostawił po sobie żadnego męskiego potomka.
W związku z tym Księstwo Raciborskie wróciło pod panowanie Piastów, a mianowicie księcia opolskiego Jana II Dobrego
z górnośląskiej linii Piastów.
Rok 1551 przyniósł nowych władców - Habsburgów, którzy objęli władzę nad całą Koronę Czeską. W XVII w. przez miasto przetoczyła się fala zniszczeń za sprawą wojny trzydziestoletniej.
W 1683 r. mieszczanie zgotowali gorące powitanie polskiemu królowi Janowi III Sobieskiemu, który jechał na czele wojsk Rzeczpospolitej z odsieczą dla obleganego przez Osmanów Wiednia.
Wiek XVIII przyniósł kolejne zmiany, po wojnie prusko-austriackiej o Śląsk miasto zostało wcielone do Królestwa Pruskiego. Był to dla Raciborza okres szczególnie szybkiego rozwoju gospodarczego. W 1846 r. wybudowano linię kolejową, która dwa lata później połączyła Berlin z Wiedniem. Rozwijał się przemysł metalowy, a liczba ludności sięgnęła 39 tysięcy.
Rok 1551 przyniósł nowych władców - Habsburgów, którzy objęli władzę nad całą Koronę Czeską. W XVII w. przez miasto przetoczyła się fala zniszczeń za sprawą wojny trzydziestoletniej.
W 1683 r. mieszczanie zgotowali gorące powitanie polskiemu królowi Janowi III Sobieskiemu, który jechał na czele wojsk Rzeczpospolitej z odsieczą dla obleganego przez Osmanów Wiednia.
Wiek XVIII przyniósł kolejne zmiany, po wojnie prusko-austriackiej o Śląsk miasto zostało wcielone do Królestwa Pruskiego. Był to dla Raciborza okres szczególnie szybkiego rozwoju gospodarczego. W 1846 r. wybudowano linię kolejową, która dwa lata później połączyła Berlin z Wiedniem. Rozwijał się przemysł metalowy, a liczba ludności sięgnęła 39 tysięcy.
Jan III Sobieski na ziemii raciborskiej
Zdjęcie: Nasz Raciborz.pl
Historia najnowsza
Mimo że Racibórz w wieku XIX był miastem o niemieckim charakterze etnicznym, to w II poł. tego
wieku odrodził się tu istotny polski ośrodek kulturalny, obejmujący m.in.
Towarzystwo Polsko-Górnośląskie (1886–1939) i Dom Polski "Strzecha".
Wydawano także polskie czasopisma, m.in. Nowiny Raciborskie (1889–1921).
Polscy mieszkańcy brali udział we wszystkich trzech powstaniach śląskich.
Niekorzystne dla Polski proporcje etniczne potwierdziły się podczas plebiscytu z 1921 r., kiedy to w Raciborzu 9,13% uprawnionych oddało głos za przynależnością miasta do Polski, natomiast 25.336 (87,98%) głosujących opowiedziało się za rozwiązaniem korzystntm dla Niemiec, w tym prawie 24% tzw. emigrantów plebiscytowych (ściągniętych na tereny plebiscytowe w celu podniesienia końcowego rezultatu. Ostatecznie granica między Polską a Niemcami została wytyczona kilka kilometrów na wschód od miasta.
W wyborach do Reichstagu 5 marca 1933 r. ponad 47% głosów w mieście otrzymała NSDAP. Tradycyjny, katolicki charakter miasta znalazł jednak swój wyraz w wysokim wyniku uzyskanym przez Partię Centrum (33%).
W tym samym roku liczba mieszkańców Raciborza osiągnęła swój przedwojenny rekord – 51 680 osób. Prawie 92% z nich było katolikami, zaś jedynie niecałe 7% protestantami; stale zmniejszający się od XIX w. odsetek Żydów spadł do 1%.
31 marca 1945 r. Racibórz został zdobyty przez wojska radzieckie. Miasto legło w gruzach, ok. 80% budynków mieszkalnych, zakładów przemysłowych i gmachów publicznych zostało zniszczonych, zarówno wskutek walk, jak i podpaleń dokonanych przez żołnierzy radzieckich
Po przejściu frontu w mieście znajdowało się zaledwie 3 tysiące mieszkańców. Liczba ta jednak stale powiększała się wskutek napływu przesiedleńców ze Wschodu, powrotu Raciborzan którzy uciekli przed zbliżającym się frontem oraz osiedlania się mieszkańców okolicznych wsi i miasteczek. Niemieccy mieszkańcy zostali po 1945 roku w większości wysiedleni do zachodnich Niemiec.
Wiele spalonych i zniszczonych zabytkowych kamienic zostało po wojnie rozebranych a cegła z rozbiórki została wywieziona na odbudowę Warszawy. Na ich miejscu zbudowano socjalistyczne bloki lub pozostawiono luki w zabudowie co widoczne jest na wschodniej i północnej części rynku, ul. Mickiewicza i placu Długosza oraz ul Odrzańskiej. Pomimo tego zachowało się sporo obiektów zabytkowych.
W pierwszym dziesięcioleciu po wojnie miasto zostało odbudowane, a następnie rozbudowane. Uruchomiono stare zakłady przemysłowe i budowano nowe, w latach 50. powstała Raciborska Fabryka Kotłów "Rafako" oraz rozpoczęto budować nowe osiedla mieszkalne. W 1975 r. do Raciborza wcielono sąsiednie wsie: Markowice, Sudół, Miedonię i Brzezie.
8 lipca 1997 miasto nawiedziła największa od stuleci powódź, która zalała ok. 60% miasta. Woda sięgnęła poziom 1046 cm, a stan alarmowy został przekroczony o 4,5 m. Straty mieszkańców i przedsiębiorców były ogromne.
Polscy mieszkańcy brali udział we wszystkich trzech powstaniach śląskich.
Niekorzystne dla Polski proporcje etniczne potwierdziły się podczas plebiscytu z 1921 r., kiedy to w Raciborzu 9,13% uprawnionych oddało głos za przynależnością miasta do Polski, natomiast 25.336 (87,98%) głosujących opowiedziało się za rozwiązaniem korzystntm dla Niemiec, w tym prawie 24% tzw. emigrantów plebiscytowych (ściągniętych na tereny plebiscytowe w celu podniesienia końcowego rezultatu. Ostatecznie granica między Polską a Niemcami została wytyczona kilka kilometrów na wschód od miasta.
W wyborach do Reichstagu 5 marca 1933 r. ponad 47% głosów w mieście otrzymała NSDAP. Tradycyjny, katolicki charakter miasta znalazł jednak swój wyraz w wysokim wyniku uzyskanym przez Partię Centrum (33%).
W tym samym roku liczba mieszkańców Raciborza osiągnęła swój przedwojenny rekord – 51 680 osób. Prawie 92% z nich było katolikami, zaś jedynie niecałe 7% protestantami; stale zmniejszający się od XIX w. odsetek Żydów spadł do 1%.
31 marca 1945 r. Racibórz został zdobyty przez wojska radzieckie. Miasto legło w gruzach, ok. 80% budynków mieszkalnych, zakładów przemysłowych i gmachów publicznych zostało zniszczonych, zarówno wskutek walk, jak i podpaleń dokonanych przez żołnierzy radzieckich
Po przejściu frontu w mieście znajdowało się zaledwie 3 tysiące mieszkańców. Liczba ta jednak stale powiększała się wskutek napływu przesiedleńców ze Wschodu, powrotu Raciborzan którzy uciekli przed zbliżającym się frontem oraz osiedlania się mieszkańców okolicznych wsi i miasteczek. Niemieccy mieszkańcy zostali po 1945 roku w większości wysiedleni do zachodnich Niemiec.
Wiele spalonych i zniszczonych zabytkowych kamienic zostało po wojnie rozebranych a cegła z rozbiórki została wywieziona na odbudowę Warszawy. Na ich miejscu zbudowano socjalistyczne bloki lub pozostawiono luki w zabudowie co widoczne jest na wschodniej i północnej części rynku, ul. Mickiewicza i placu Długosza oraz ul Odrzańskiej. Pomimo tego zachowało się sporo obiektów zabytkowych.
W pierwszym dziesięcioleciu po wojnie miasto zostało odbudowane, a następnie rozbudowane. Uruchomiono stare zakłady przemysłowe i budowano nowe, w latach 50. powstała Raciborska Fabryka Kotłów "Rafako" oraz rozpoczęto budować nowe osiedla mieszkalne. W 1975 r. do Raciborza wcielono sąsiednie wsie: Markowice, Sudół, Miedonię i Brzezie.
8 lipca 1997 miasto nawiedziła największa od stuleci powódź, która zalała ok. 60% miasta. Woda sięgnęła poziom 1046 cm, a stan alarmowy został przekroczony o 4,5 m. Straty mieszkańców i przedsiębiorców były ogromne.